Bệnh quai bị ở trẻ: Nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị, phòng ngừa

Bệnh quai bị ở trẻ em là gì?

Bệnh quai bị ở trẻ em, hay còn được gọi là viêm tuyến mang tai dịch tễ hoặc viêm tuyến mang tai do virus quai bị, là một tình trạng sưng và đau tuyến nước bọt mang tai do virus quai bị (Mumps virus) gây ra. Các tuyến này nằm ở hai bên mặt, giữa tai và hàm. Mặc dù bệnh quai bị ở trẻ em thường không có biểu hiện nghiêm trọng, nhưng hầu hết trẻ khi mắc bệnh đều có cảm giác đau ở khu vực này.

Bệnh quai bị ít phổ biến ở trẻ dưới 2 tuổi và thường chỉ xuất hiện ở trẻ từ 2 tuổi trở lên và thanh thiếu niên, với khả năng mắc bệnh cao hơn ở nam giới. Tần suất mắc bệnh tăng dần theo tuổi, đạt đỉnh ở độ tuổi từ 10 đến 19.

Thông thường, sau khi trẻ mắc bệnh, cơ thể sẽ phát triển kháng thể chống lại virus này suốt đời. Do đó, hầu hết trẻ chỉ bị quai bị một lần trong suốt cuộc đời, rất hiếm khi mắc bệnh lần thứ hai.

Ở Việt Nam, bệnh quai bị có thể xảy ra quanh năm, đặc biệt là vào mùa Thu – Đông. Bệnh có tỷ lệ mắc cao ở các khu vực đông dân, đặc biệt là các tỉnh miền Bắc và khu vực Tây Nguyên.

Nguyên nhân gây bệnh quai bị ở trẻ 

Bệnh quai bị là một căn bệnh do virus Paramyxovirus gây ra và chỉ xuất hiện ở con người, thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi, đặc biệt là những trẻ từ 6 đến 10 tuổi. Bệnh thường xuất hiện trong mùa đông và xuân, khi thời tiết trở lạnh, và phổ biến ở những nơi có đông người như nhà trẻ, trường học, ký túc xá, và khu tập thể.

Bệnh quai bị chủ yếu lây lan qua đường hô hấp khi:

• Hắt hơi hoặc ho.
• Sử dụng cùng dao kéo và đĩa với người bị nhiễm bệnh.
• Chia sẻ đồ ăn và thức uống với người bị nhiễm bệnh.
• Hôn nhau.
• Người bị nhiễm bệnh chạm vào mũi hoặc miệng và sau đó truyền virus lên một bề mặt mà người khác có thể tiếp xúc, ví dụ như chung ly nước…

Bệnh có khả năng lây cho người tiếp xúc từ một tuần trước khi bệnh nhân bắt đầu có triệu chứng sưng tuyến mang tai và có thể tiếp tục lây nhiễm trong 2 tuần sau đó. Thời gian lây nhiễm mạnh nhất diễn ra khoảng 2 ngày trước khi viêm tuyến mang tai phát triển.

Dấu hiệu nhận biết bệnh quai bị ở trẻ

Các triệu chứng của bệnh quai bị ở trẻ em chủ yếu tương đồng với triệu chứng của cảm cúm thông thường. Những triệu chứng này thường xuất hiện khoảng 2 tuần sau khi trẻ tiếp xúc và bị nhiễm virus quai bị, bao gồm:

• Sốt nhẹ trong vòng 1-2 ngày đầu, sau đó sốt tăng lên trên 38 độ C trong 3-4 ngày.
• Mệt mỏi và khó chịu.
• Đau đầu.
• Nhức tai.
• Cảm giác ớn lạnh và sợ gió.
• Tiết nước bọt nhiều.
• Sưng và đau tuyến nước bọt mang tai, đặc biệt khi trẻ bị kích thích vị giác.
• Sưng má (có thể ở một bên hoặc cả hai bên).
• Đau họng, đau góc hàm, đau khi nhai, nói chuyện hoặc nuốt nước bọt.
• Thiếu sự thèm ăn và ăn kém…

Trẻ bị quai bị có thể có hoặc không có triệu chứng rõ ràng của bệnh. Khoảng một phần ba số trẻ mắc quai bị không xuất hiện triệu chứng hoặc chỉ có các biểu hiện nhẹ. Do đó, khi có nghi ngờ về bệnh quai bị, với các triệu chứng nhẹ hoặc khó xác định, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được kiểm tra và nhận hỗ trợ điều trị.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh quai bị ở trẻ

Biến chứng nguy hiểm của bệnh quai bị ở trẻ em thường ít phổ biến hơn so với người lớn, tuy nhiên, nó có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của trẻ.

Các biến chứng thường gặp của bệnh quai bị bao gồm:

Điếc tai

Biến chứng này rất hiếm gặp, chỉ xảy ra khoảng 1 trường hợp trên 200.000 trẻ mắc quai bị. Điếc tai thường xảy ra trong giai đoạn ban đầu khi virus quai bị gây tổn thương cho ốc tai.

Điếc tai do biến chứng quai bị khá khó điều trị và thường chỉ ảnh hưởng đến một tai, hiếm khi là cả hai tai. Hiện tại, chưa có phương pháp hiệu quả để ngăn ngừa biến chứng này. Mặc dù đã có phương pháp cấy ghép ốc tai để cải thiện thính lực, nhưng phương pháp này gặp nhiều rào cản và chi phí cao.

Viêm não

Virus quai bị có thể tấn công hệ thần kinh trung ương sau khi xâm nhập vào cơ thể, gây ra nguy cơ viêm màng não, viêm não hoặc dị tật tiểu não (gây ra các vấn đề về phối hợp vận động).

Biến chứng hệ thần kinh từ quai bị thường phổ biến hơn ở người lớn, nhưng cũng có thể xảy ra ở trẻ em.

Viêm tinh hoàn ở bé trai

Tương tự như người lớn, trẻ em cũng có nguy cơ bị viêm tinh hoàn sau khi mắc quai bị. Tỷ lệ phổ biến thường là 4 trường hợp viêm tinh hoàn trong 10 trường hợp quai bị ở nam giới.

Do đó, nếu trẻ mắc bệnh quai bị có dấu hiệu sốt cao, đau đầu nhiều, đặc biệt là đau vùng bìu (nơi chứa tinh hoàn), có thể là một hoặc cả hai bên, biến chứng này cần được điều trị đúng và kịp thời để tránh di chứng vô sinh trong tương lai.

Viêm buồng trứng ở bé gái

Đối với các bé gái, biến chứng viêm buồng trứng có thể gây ra đau bụng nhiều. Khi có dấu hiệu này, bố mẹ cần đưa bé đến bệnh viện để được siêu âm, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.

Viêm màng não do virus

Đây là một biến chứng rất hiếm gặp. Nó xảy ra khi virus quai bị lây lan qua hệ tuần hoàn và tấn công hệ thống thần kinh trung ương, bao gồm não và tủy sống.

Đây là một biểu hiện nghiêm trọng của bệnh quai bị, bệnh nhân thường bị đau bụng nhiều, buồn nôn, và có thể gặp tình trạng huyết áp giảm. Tuy nhiên, biến chứng này chỉ xảy ra ở một số trường hợp (khoảng 1 trên 20) và thường ở dạng nhẹ.

Các biến chứng khác

Ngoài ra, quai bị cũng có thể gây ra các biến chứng hiếm gặp khác như viêm tụy, viêm cơ tim, viêm tuyến giáp và viêm đường hô hấp. Mặc dù các biến chứng này ít phổ biến hơn, nhưng vẫn có thể xảy ra, đặc biệt đối với những người được điều trị sai lầm.

Khi nào trẻ mắc quai bị cần đi khám bác sĩ?

Bệnh quai bị có khả năng lây lan dễ dàng thành dịch trong khoảng 9 ngày kể từ khi xuất hiện các triệu chứng. Do đó, khi phụ huynh nghi ngờ trẻ mắc bệnh quai bị, họ nên đưa trẻ đến trung tâm y tế hoặc bệnh viện để được khám và điều trị, nhằm tránh lây lan ra cộng đồng.

Dưới đây là một số dấu hiệu nên quan tâm:

• Trẻ sốt hơn 3 ngày.
• Tuyến nước bọt sưng kéo dài hơn 7 ngày (đặc biệt là tuyến sưng ở vùng mang tai sẽ phình to sau một hoặc hai ngày).
• Trẻ có biểu hiện sưng và đau đớn nhiều hơn.
• Trẻ có những hành vi và biểu hiện thể chất không bình thường.
• Trẻ bị co giật.
• Trẻ không chịu ăn uống.
• Trẻ có biểu hiện mất nước.

Nếu phụ huynh có bất kỳ thắc mắc nào, họ nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để được tư vấn về phương pháp điều trị tốt nhất cho trẻ.

Hướng dẫn điều trị bệnh quai bị ở trẻ em

Hiện tại, vẫn chưa có thuốc đặc trị cho bệnh quai bị, do đó phương pháp điều trị chủ yếu tập trung vào giảm triệu chứng và hỗ trợ cơ thể. Khi có sự sưng tinh hoàn, trẻ cần nghỉ ngơi tuyệt đối và bệnh nhân nên được cách ly ít nhất 10-15 ngày kể từ khi phát hiện bệnh.

Hiện nay, điều trị chỉ giúp làm giảm các triệu chứng cho đến khi nhiễm trùng qua đi và cơ thể phát triển khả năng miễn dịch, tương tự như cách điều trị cảm lạnh. Trong hầu hết các trường hợp, trẻ có thể phục hồi hoàn toàn trong vòng 2 tuần.